Αρχαία Μεσσήνη

Η αρχαία Μεσσήνη ήταν η πρωτεύουσα της Μεσσηνίας. Ήταν κοντά στο σημερινό χωριό Μαυρομάτι, στις δυτικές υπώρειες του όρους Ιθώμη. Η Ιθώμη ήταν το ισχυρότερο φυσικό και τεχνητό οχυρό της Μεσσηνίας. Η πόλη ιδρύθηκε από το Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα το 369 π.Χ. ο οποίος ελευθέρωσε τη Μεσσηνία από τους Σπαρτιάτες. Η Μεσσήνη γνωρίζει μέγιστη ακμή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους.

Οι πρώτες μαρτυρίες ανθρώπινης εγκατάστασης στην αρχαία Μεσσήνη ανάγονται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο (4300-3000 π.Χ.) ή στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (2800-1900 π.Χ.). Στα 800-700 π.Χ., το ιερό του Διός Ιθωμάτα στην Ιθώμη βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία. Στην κάτω πόλη ιδρύεται το πρώτο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος και το πρωιμότερο Ασκληπιείο. Το πρώιμο Το κράτος των Μεσσηνίων τελεί υπό μακρόχρονη σπαρτιατική κατοχή (8ος – 5ος αι. π.Χ.), που καταγράφεται στους τέσσερις, γνωστούς στην ιστορία, ως Μεσσηνιακούς πολέμους. Ο τρίτος Μεσσηνιακός πόλεμος (510-490 π.Χ.) συνδέεται με το όνομα του θρυλικού ήρωα Αριστομένη. Κατά τον 4ο Μεσσηνιακό πόλεμο (464-456 π.Χ.) πολιορκείται επί πολλά έτη η ακρόπολη της Ιθώμης, και η εξέγερση των υπόδουλων Μεσσηνίων καταλήγει σε συνθηκολόγησή τους.

Οι φυγάδες Μεσσήνιοι εγκαθίστανται στη Ναύπακτο, ενώ το 399 π.Χ. εκδιώκονται από τους Σπαρτιάτες και καταφεύγουν στη Σικελία και την Κυρηναϊκή. Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα της Βοιωτίας (471 π.Χ.) και την ήττα των Σπαρτιατών, ο Θηβαίος στρατηγός Επαμεινώνδας και οι Αργείοι σύμμαχοι ιδρύουν το ανεξάρτητο κράτος των Μεσσηνίων (369 π.Χ.). Η νέα πρωτεύουσα κτίζεται στις υπώρειες της Ιθώμης, τειχίζεται με ισχυρό και επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο, και ονομάζεται Μεσσήνη από την ομώνυμη μυθική προδωρική βασίλισσα.

Ο αρχαίος περιηγητής Παυσανίας επισκέπτεται τη Μεσσήνη (155-160 μ.Χ.). Την εποχή αυτή η πόλη αποτελεί ακόμη σπουδαίο πολιτικό και καλλιτεχνικό κέντρο, με τα δημόσια λατρευτικά ή κοσμικά της κτίσματα σε καλή κατάσταση και διατηρεί αμετάβλητο τον ιπποδάμειο οικοδομικό της ιστό. Διαθέτει, εκτός των άλλων, το σπάνιο προνόμιο να μην έχει καταστραφεί ή καλυφθεί από νεότερους οικισμούς και να βρίσκεται σε ένα κατ/ εξοχήν μεσογειακό αλώβητο φυσικό περιβάλλον. Το φυσικό αυτό περιβάλλον συνδυάζει την ορεινή μεγαλοπρέπεια των Δελφών και τη χαμηλή παραποτάμια γαλήνη της Ολυμπίας, με τον δεσπόζοντα γυμνό ασβεστολιθικό όγκο της Ιθώμης, όπου η ακρόπολη, και την χαμηλή εύφορη κοιλάδα γύρω από την αρχαία πόλη.
Την Αρχαία Μεσσήνη προστάτευε, από τα βορειοανατολικά, σαν φυσικό τείχος το όρος Ιθώμη. Την υπόλοιπη πόλη περιτριγύριζαν πανίσχυρα τείχη μήκους περίπου 9,5 χλμ, που μπορεί κανείς να τα θαυμάσει ακόμα και σήμερα.

Όλα τα οικοδομήματα της Μεσσήνης έχουν τον ίδιο προσανατολισμό και εντάσσονται μέσα στον κάνναβο που δημιουργείται από οριζόντιους (με κατεύθυνση Ανατολή-Δύση) και κάθετους (με κατεύθυνση Βορρά-Νότου) δρόμους. Το πολεοδομικό αυτό σύστημα είναι γνωστό ως ιπποδάμειο, από τον αρχικό εμπνευστή και δημιουργό του αρχιτέκτονα, πολεοδόμο, γεωμέτρη και αστρονόμο του 5ου αιώνα π.Χ., τον Ιππόδαμο από τη Μίλητο.
Αξιοσημείωτο είναι ότι το προκαθορισμένο αυτό σχήμα που στηρίζεται στις αρχές της ισονομίας, της ισοπολιτείας και της ισομοιρίας, στις αρετές δηλαδή του δημοκρατικού πολιτεύματος, και χαρακτηρίζεται από ακραίο γεωμετρισμό, προσαρμοζόταν κάθε φορά στις ειδικές γεωμορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες του τόπου, ενταγμένο αρμονικά στο φυσικό περιβάλλον.
Συστηματική ανασκαφική έρευνα στη Μεσσήνη συνεχίζεται μέχρι σήμερα εκτεταμένο ανασκαφικό και αναστηλωτικό έργο στην αρχαία Μεσσήνη υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας με διευθυντή τον καθηγητή Πέτρο Γ. Θέμελη.

Ως αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Μεσσήνης νοείται εκείνος, που περικλείεται εντός του οχυρωματικού περιβόλου. Πέραν, δηλαδή, του οργανωμένου και περιφραγμένου τμήματος, που συνδέεται άμεσα με το Αρχαιολογικό Μουσείο, περιλαμβάνεται και το όρος Ιθώμη, όπου βρισκόταν η ακρόπολη και το ιερό του Διός Ιθωμάτα, κοντά στην παλιά Μονή Βουλκάνου ή Βουρκάνου.

Επίσης, περιλαμβάνονται τα ιερά Ειλειθυίας-Κουρήτων και το ιερό της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος, στις βορειοανατολικές πλαγιές του όρους. Μέσα στο σημερινό χωριό Μαυρομάτι, βρίσκεται η αρχαία κρήνη Κλεψύδρα που υδροδοτεί το χώρο μέχρι σήμερα.
Η Ιθώμη είχε δύο εισόδους την Αρκαδική πύλη (δυτική) και την Λακωνική πύλη (ανατολική) η οποία έχει καταστραφεί.
Ο κυρίως αρχαιολογικός χώρος αναπτύσσεται σε επικλινές έδαφος, από βορρά προς νότο. Βορειοδυτικά του ασκληπιείου αποκαλύφτηκε το πρώτο ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος, και κοντά σε αυτό, το ιερό της Δήμητρος και των Διοσκούρων, που δεν είναι επισκέψιμο. Κοντά στη νότια στοά του ασκληπιείου έχει τοποθετηθεί ενεπίγραφος κίονας, που φέρει χαραγμένα ψηφίσματα επτά πόλεων της Ελλάδος προς τιμήν του Μεσσήνιου γλύπτη Δαμοφώντος, ο οποίος κατεξοχήν εργάστηκε στο ασκληπιείο.

Ευρεία οδός οδεύει δυτικά του ασκληπιείου και καταλήγει στο μνημειώδες πρόπυλο του γυμνασίου της Μεσσήνης. Το γυμνάσιο, που περιέβαλλε με τρεις στοές σε σχήμα Π το στάδιο της πόλης, αποτελούσε με αυτό ενιαίο λειτουργικά και αρχιτεκτονικά σύνολο, όπου τελούνταν αγώνες και εκπαιδεύονταν οι έφηβοι. Κατά μήκος της δυτικής στοάς του γυμνασίου αναπτύσσονται ορθογώνιοι χώροι, όπου είχαν στηθεί σπουδαία έργα τέχνης, αντίγραφα σημαντικών γλυπτών της αρχαιότητος, όπως ο Ερμής/Θησέας, ο Ηρακλής, ο Δορυφόρος και άλλα.

Θέατρο Μεσσήνης
Το Θέατρο της Μεσσήνης, για το οποίο μόνον έμμεση μνεία γίνεται από τον Παυσανία αποκαλύφθηκε ΒΔ του Ασκληπιείου και 50μ. δυτικά της Αγοράς. Κατασκευάστηκε τον 3ο-2ο αι. π.Χ. και είναι από τα μεγαλύτερα της αρχαιότητας. Το πλάτος του φτάνει τα 98.60μ., και η διάμετρος της ορχήστρας του τα 23.46μ. Χρησιμοποιείτο για ψυχαγωγία των πολιτών, αλλά και για συγκεντρώσεις πολιτικού χαρακτήρα, όπως μαρτυρούν τα επιγραφικά ευρήματα.

Κρήνη Αρσινόη
Το μεγάλο κρηναίο οικοδόμημα, που αποκαλύφθηκε μεταξύ του Θεάτρου και της μεγάλης βόρειας στοάς της Αγοράς της Μεσσήνης, ταυτίζεται με την Κρήνη Αρσινόη, για την οποία μας πληροφορεί ο Παυσανίας. Σύμφωνα με αυτόν, η Κρήνη πήρε το όνομά της από την Αρσινόη, κόρη του μυθικού βασιλιά της Μεσσηνίας Λεύκιππου και μητέρα του Ασκληπιού. Πρωτοβυζαντινή Βασιλική

Ερείπια τρίκλιτης Βασιλικής αποκαλύφθηκαν πίσω από τη δυτική πλευρά της τεράστιας Αγοράς, και ΝΝΑ του μεγάλου Θεάτρου της Μεσσήνης. Ο ναός, με διαστάσεις 16 x 38μ., φαίνεται ότι χτίστηκε στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. με οικοδομικό υλικό προγενεστέρων οικοδομημάτων.
Οχυρώσεις Μεσσήνης
Ο επιβλητικός οχυρωματικός περίβολος της Μεσσήνης με τις πύλες και τους πύργους του σηματοδοτεί την επανίδρυση του ελεύθερου μεσσηνιακού κράτους μετά τη μάχη στα Λεύκτρα (371 π. Χ.) από τον Θηβαίο στρατηγό Επαμεινώνδα και τους Αργείους συμμάχους. Το 369 π.Χ. ιδρύεται εντός των τειχών, στους πρόποδες του όρους Ιθώμη, η νέα πρωτεύουσα Μεσσήνη, ομώνυμη της προδωρικής, μυθοποιημένης βασίλισσας. Ο Παυσανίας αναγνωρίζει την υπεροχή των οχυρώσεων της Μεσσήνης σε σύγκριση με άλλες φημισμένες της εποχής.

Κατηφορίζοντας από το χωριό Μαυρομάτι, συναντούμε το Μουσείο. Περνώντας μέσα από αμπέλια και ελαιώνες, βλέπουμε δεξιά το χώρο του θεάτρου της αρχαίας Μεσσήνης με τους επιβλητικούς τοίχους και, αριστερά, την Κρήνη Αρσινόη. Συνεχίζοντας σε ένα στενό μονοπάτι, αντικρίζουμε αριστερά την Αγορά και, αμέσως μετά, τον Ιερό χώρο του Ασκληπιείου. Το μικρό αυτό Μουσείο χτίστηκε το 1970 με δαπάνες της Αρχαιολογικής Εταιρείας και σε σχέδια του Α.Ορλάνδου. Το Μουσείο αποτελείται από τρεις αίθουσες στις οποίες υπάρχουν κυρίως έργα γλυπτικής.

Μελιγαλάς, Μαυρομάτι (Νομός Μεσσηνίας)
Τηλέφωνο: +30 27240 51201
Email: [email protected]